Serahsî’nin Usûlü’nde Hz. Peygamber’in Fiilleri
Özet Görüntüleme: 332
/ 
PDF İndirme: 232
DOI:
https://doi.org/10.46291/IJOSPERvol9iss02pp39-62Anahtar Kelimeler:
Serahsî, Kerhî, Cessâs, Hanefî Fıkıh Usûlü, Hz. Peygamber’in Fiilleri.Özet
“Mekâsıdü’ş-şerîa” üzerinde yapılacak çalışmaların en önemli adımlarından biri; Hz. Peygamber (s.a.v.)’in söz ve fiillerini taksîme, tasarruflarını tasnîfe tabi tutmak olmalıdır. Hz. Peygamber’in vasfı belli olan ve olmayan (mutlak) fiillerinin, onlara tâbî olma bakımından ümmetine neyi zorunlu kıldığı/kılmadığı; re’y ve ictihâdının vahyin hangi kısmında ele alınması gerektiği; şahsına mahsus fiiller ile “zelle” ve “sehiv” sayılan tasarruflarının da “ittibâ” alanına girip girmediği gibi temel bazı soru(n)lar karşısında, klasik kaynakların konuya hangi bakış açısıyla yaklaştıklarını tespit etmek önem arz etmektedir. Fıkıh metodolojisinin kurucu şahsiyetlerinden ve Hanefî mezhebinin önde gelen usulcülerinden Şemsü’l-Eimme es-Serahsî (400/1010-483/1090), Usûl-i Fıkh’a dair kaleme aldığı eserinde, Hz. Peygamber’in Fiilleri’ne tahsis ettiği müstakil bir babda, konuyu muhaliflerinin delillerini de tartışarak incelemektedir. Kendisinden önceki Hanefî usulcülerden Kerhî (ö. 340/951) ve Cessâs (ö. 370/980)’ın görüşlerini tahlil eden Serahsî; Hz. Peygamber’in fiil ve tasarruflarını “ittibâ”, “iktidâ”, “teessî” gibi kavramlar çerçevesinde incelemektedir. Allah Rasûlü (s.a.v.)’nün re’y ve ictihâdına da geniş şekilde temas eden Serahsî, O’nun hüküm koymadaki “metodu” üzerine görüşlerini delillendirmekte; Hz. Peygamber’in hatâ edip edemeyeceği veya ona muhâlefetin mümkün olup olamayacağı gibi hassas konuları âyet ve hadislerden örnekler getirerek irdelemektedir. Araştırmamız, Fıkıh Usûlü ile Hadis Usûlü’nün kesişim noktalarından biri olan “nebevî fiiller” konusunu, İslâm “usûl” geleneğinin kadîm bir temsilcisinin bakışıyla takdim etmeyi hedeflemektedir.
Referanslar
Abdürrezzâk, Ebû Bekr (Abdürrezzâk) b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
Âmidî, Seyfüddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali es-Sa’lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. 900. Ölüm Yıldönümü Münasebetiyle Büyük İslâm Hukukcusu Şemsu’l-E’imme es-Serahsi Armağanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1965.
Aydınlı, Osman. “V/XI. Yüzyılda Mâverâünnehir’de Siyasî ve Kültürel Durum”. Uluslararası Serahsî Sempozyumu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013, 47-74.
Basrî, Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib el-Bağdâdî. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl el-Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
Başaran, Selman. “Fiilî Sünnetin Delil Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986), 17-18.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Mûsâ el- el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Haydarâbad: Meclisü Dâirati’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1344/1925.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Mûsâ el-Horasânî. Şuabü’l-îmân. thk. Muhammed Zağlûl. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Atekî. Müsnedü’l-Bezzâr (el-Bahru’z-Zehhâr). thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûmi ve’l-Hikem, 2009.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 1-2-3). 8 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Çelik, Ali. “Sünnet’e İttibâ Konusunda Farklı Eğilimler”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 13/1 (2000).
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Sünenü’d-Dârimî (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 19). 1 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Demir, Serkan. “Hanefî Usûlcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiileri ve İctihadları -Hicrî V. Asır Özelinde-”, Hadith: Uluslararası Hadis Araştırmaları Dergisi 9 (2021), 105-125.
Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk el-İsferâînî. Müsnedü Ebî Avâne. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 7-8-9-10-11). 5 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Ebû Hayyân, Ali b. Muhammed b. el-Abbâs el-Bağdâdî et-Tevhîdî. el-İmtâ’ ve’l-müânese. 3 Cilt. Kahire: Menşûratü’ş-Şerîf er-Radıyy, ts.
Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Mevsılî. el-Müsned (Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî). Thk. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1404/1984.
Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
Halebî, İbn Emîr el-Hâcc el-Hanefî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr el-Kuraşî el-Esedî el-Humeydî. el-Müsned. thk. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’s-Sekâ, 1996.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî el-Kurtubî. Behcetü’l-mecâlis ve ünsü’l-mücâlis ve şahzü’z-zâhini ve’l-hâcis. thk. Muhammed Mürsî el-Hûlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
İbn Abdisselâm, İzzüddîn Ebû Muhammed Abdülazîz b. Abdisselâm ed-Dımeşkî. Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. thk. Mahmûd eş-Şınkîtî. Beyrut: Dâru’l-Meârif, ts.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Huseynî ed-Dımeşkî. Hâşiyetü nesemâti’l-eshâr alâ şerhi İfâdati’l-envâr alâ metni Usûli’l-Menâr. Kahire: Şeriketü Mektebeti Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih, 1399/1979.
İbn Adiyy, Ebû Ahmed Abdullah (b. Adiyy) b. Abdillah b. Muhammed el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Yahyâ Muhtâr Ğazzâvî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1988.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir et-Tûnusî. Mekâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye. thk. Muhammed el-Habîb İbnü’l-Hôca. 3 Cilt. Katar: Vizâratü’l-Evkâf, 1425/2004.
İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Kuraşî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûki ve’l-ümem. thk. Muhammed - Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs et-Temîmî er-Râzî. el-‘Ilel li’bni Ebî Hâtim. thk. Sa’d el-Humeyyid – Hâlid el-Cüreysî. Riyad: Matbaatü’l-Humaydî, 1427/2006.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Absî el-Kûfî. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebu’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîsi ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî – Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1399/1979.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379/1960.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî el-Endelüsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1404/1984.
İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî es-Sicistânî. es-Sahîh (Sahîhu’bni Hıbbân bi tertîbi’bni Belbân). thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî es-Sicistânî. K. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîne ve’d-duafâi ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyid. 3 Cilt. Haleb: Dâru’l-Va’y, 1396/1976.
İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk (b. Huzeyme) es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahîh (Sahîhu’bni Huzeyme). thk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1390/1970.
İbn Kesîr, ‘Imâdüddîn Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer (b. Kesîr) el-Kuraşî el-Basrî ed-Dımeşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü’bni Mâce (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 17-18). 2 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
İbn Receb, Zeynüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ahmed (b. Receb) el-Bağdâdî el-Hanbelî. Şerhu ‘Ileli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdürrahîm Saîd. 2 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
İbn Receb, Zeynüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ahmed b. Receb el-Bağdâdî el-Hanbelî. Câmiu’l-ulûmi ve’l-hikem fî şerhi hamsîne hadîsen min Cevâmii’l-kelim. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Selâm, 1424/2004.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Menî’ el-Basrî ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
Kahraman, Abdullah. “İmam Serahsî’nin Hayatı ve Helal Kazanca Dair Bazı Görüşleri”. Diyanet İlmî Dergi 49/2 (2013), 28-33.
Karâfî, Şihâbüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs es-Sınhâcî. Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Kıylık, Mustafa Harun. “Hz. Peygamber’in Teşrî Nitelikli Olmayan Fiillerinin Bağlayıcılık Açısından Değeri”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/2 (2019), 154-194.
Kissî, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr. el-Müsned (el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd). thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1408/1988.
Makdisî, Muvaffaküddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Kudâme el-Cemmâîlî ed-Dımeşkî. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
Makdisî, Şihâbüddîn Ebû Şâme ed-Dımeşkî. el-Muhakkak min ‘ilmi’l-usûl fî mâ yeteallaku bi ef’âli’r-Rasûl. thk. Mahmûd Sâlih Câbir. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1432/2011.
Makdisî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Müflih. el-Âdâbü’ş-şer’ıyye ve’l-minahu’l-mer’ıyye. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’ (Muvattaü’l-İmâm Mâlik). thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Mısır: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Melatî, Ebu’l-Mehâsin Yûsuf b. Mûsâ b. Muhammed. el-Mu’tasar mine’l-Muhtasar min Müşkili’l-Âsâr. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Müslim, Ebu’l-Huseyn (Müslim) b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 4-5-6). 3 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb el-Horasânî. Sünenü’n-Nesâî (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 15-16). 8 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb el-Horasânî. Hasâisu Emîri’l-mü’minîn Aliyyi’bni Ebî Tâlib. thk. Ahmed el-Belûşî. Kuveyt: Mektebetü’l-Muallâ, 1406/1986.
Özşenel, Mehmet. “Usûl Adlı Eseri Çerçevesinde Serahsî’nin Hadis ve Sünnete Bakışı”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 17/33 (2012), 133-149.
Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed, Usûlü’l-Bezdevî (Kenzü’l-vüsûl ilâ ma’rifeti’l-Usûl). Karaçi: Mîr Muhammed Kutubhâna Merkez-i İlm u Edeb, ts.
Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. el-Huseyn. el-Mahsûl fî ilmi’l-Usûl. thk. Tâhâ Câbir el-Alvânî. 6 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1400/1980.
Sakallı, Talat. “Sünnetin Bağlayıcılık Açısından Taksimi”. SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1995), 40-48.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi – Gaye Vakfı, Uluslararası Serahsî Sempozyumu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. 2 Cilt. Haydarâbad: Lecnetü İhyâi’l-Meârifi’n-Nu’mâniyye, 1414/1993.
Şa’bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Müsned (Müsnedü’l-İmâmi’ş-Şâfiî). thk. Mâhir Yâsin Fahl. 4 Cilt. Kuveyt: Şeriketü Ğirâs li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1425/2004.
Şeybânî, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsnedü Ahmede’bni Hanbel (Mevsûatü’s-sünne: el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ, 21-22-23). 6 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîhu’l-ümemi ve’r-rusuli ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (2021), 282-283.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 International Journal of Social, Political and Economic Research
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
